Nghe nhạc bằng đĩa than vinyl – Kiến thức cơ bản cho người mới

Mâm đĩa than Vinyl là thú chơi cổ điển đang hồi sinh mạnh mẽ trong vài thập kỉ trở gần đây. Không chỉ ở thế giới mà phong trào này cũng đang dần phổ biến trong nước ta. Có những người đam mê chạy đua công nghệ streaming, all-in-one hay loa đa không gian, nhưng có người lại muốn trải nghiệm thú chơi đĩa than hoài cổ.

Mâm đĩa than vinyl là gì, ra đời như thế nào, và cơ chế hoạt động khác gì CD hay file nhạc số? Đây là thắc mắc chung của những người mới tìm hiểu, hãy cùng Audio Hoàng Hải đọc bài viết dưới đây để bổ sung thêm kiến thức cơ bản nhé.

Nguồn gốc ra đời

Ống trụ bằng sáp là thiết bị thu âm đầu tiên được sản xuất cho mục đích thương mại. Quá trình thu âm này là phát minh máy Phonograph của Thomas Edison năm 1877. Những bản thu đĩa than 12inch đã xuất hiện lần đầu tiên vào năm 1948 ở Columbia. Được giới thiệu trước công chúng là vào ngày 20 tháng 6 năm 1948 tại Waldorf-Astoria Hotel, New York. Từ đó đến nay, nhiều công nghệ mới và cơ chế mới phục vụ cho mục đích nghe nhạc được ra đời. Việc rút đĩa than vinyl ra khỏi bao, nhẹ nhàng đặt lên turntable và hạ cần vẫn gây được sút hút mãnh liệt với hầu hết những người chơi nhạc.

Thomas Edison và chiếc Phonograph thứ hai do ông sản xuất

Những Điều Cần Biết Khi Chơi Đĩa Than Vinyl

1. Các khe rãnh trên đĩa than vinyl

Ảnh phóng to 1000 lần bề mặt đĩa than và kim đĩa than

Một chiếc đĩa than có các rãnh nhỏ mảnh như sợi tóc, chạy khắp chu vi của 2 mặt đĩa, từ ngoài vào trong trung tâm đĩa theo dạng xoắn ốc. Đây là các rãnh chứa thông tin âm thanh, các rãnh này khá khít và sát nhau. Thường có độ rộng rãnh nhỏ chỉ khoảng 0.04-0.08mm (tùy thuộc vào cường độ của âm thanh). Tổng độ dài các rãnh trên một đĩa than có khi lên đến khoảng 500m.

Hai mặt của khe rãnh nằm đối diện nhau

Hai mặt của khe rãnh sẽ nằm đối diện với nhau và nhấp nhô khác nhau. Mỗi mặt của rãnh sẽ mang tín hiệu âm thanh của một kênh (2 mặt rãnh = 2 kênh trái phải). Mặt gần bên ngoài vòng đĩa than nhất là mặt giữ thông tin của kênh bên phải. Những thông tin này được thể hiện thông qua những khu vực nhỏ chỉ khoảng một micron (1 phần ngàn của một millimeter). Vì vậy, có thể thấy một chiếc đĩa như vậy nhưng lại chứa được rất nhiều thông tin âm thanh. Đó là lý do mà các mâm đĩa than, các máy ghi đĩa than đều cực kỳ nhạy cảm với các rung động từ bên ngoài.

Hạt bụi dễ dàng lọt vào và lấp đầy các rãnh

Do các rãnh đĩa than quá nhỏ nên những hạt bụi li ti sẽ dễ lọt vào và lấp đầy các rãnh. Khi kim đĩa than quét qua chạm vào hạt bụi nhỏ sẽ kêu tí tách nho nhỏ. Những âm thanh này được các audiophile gọi là “beautiful noise”. Đối với kim MC đầu stylus bé thì không ảnh hưởng. Tuy nhiên, nếu kim MM thì sẽ dễ dẫn đến hư hỏng. Vậy nên khi chơi đĩa than vinyl, bạn cần có một chổi quét bụi và một cây chổi khử từ tính, cao cấp hơn là sử dụng máy rửa đĩa để giữ cho đĩa than luôn luôn sạch sẽ không có bụi.

2. Cartridge (Kim)

Có 2 loại đầu kim là MM và MC, gọi chung là Cartridge. Nhiệm vụ của kim cartridge là quét lên trên các rãnh nhỏ bên trên bề mặt đĩa than. Sau đó, truyền lại những rung động trên các khe rãnh trên đĩa than một cách chính xác nhất. Kim gồm 2 phần là stylus (đầu kim) và phần thân.

Đầu kim thường được sử dụng các thành phần có độ cứng cực kỳ cao và thông thường là kim cương công nghiệp. So với kim cương trong các sản phẩm nữ trang thì không có được độ tinh khiết và trong trẻo. Tuy nhiên, chúng vẫn có độ cứng tương đương. Đầu kim cương thường được mài nhọn thành một điểm rất nhỏ. Có một vài tiêu chuẩn đầu kim khác nhau như Spherical, Elliptical, Shibata… Mỗi loại sẽ có độ nhọn cũng như điểm tiếp xúc vào rãnh đĩa khác nhau. Loại càng nhọn, càng tiếp xúc nhiều thì càng đắt, điển hình là Fine line và Elliptical.

Khi quét trên rãnh đĩa, chuyển động và cường độ di chuyển của đầu stylus được truyền tải thành các tần số và cường độ âm lượng. Những âm thanh mà bạn nghe được đều được bắt đầu thông qua đầu kim stylus trước. Stylus truyền động vào cantilever nhỏ và mảnh, đây là ống dẫn được đặt đầu kim stylus. Và cũng rung động theo đầu kim, truyền tải rung động đến phần bên trong của thân cartridge.

Tổng quan về 2 loại Cartridge

Có 2 loại cartridge: Moving Magnet  và Moving Coil

Cả hai cartridge đều sử dụng nguyên tắc vật lý tái tạo dòng điện dựa trên chuyển động trong trường điện từ.

Giống như tên gọi thì Moving Magnet, phần nam châm của kim MM sẽ nằm ở cây cantilever di chuyển để tái tạo dòng điện. Trong khi đó hai phần coil trên cartridge sẽ được cố định. Đối với Moving Coil, phần đuôi của cantilever sẽ có một coil được gắn ở phần đuôi và phần nam châm sẽ được cố định.

Accoustic Signature Cartridges MM3

Đầu MM sẽ là đầu kim thông thường với khả năng dễ dàng thay đổi đầu stylus và độ bền cao hơn so với MC. Cường độ dòng điện cũng cao hơn so với các MC do đó có high output. Còn đầu MC đắt hơn, dùng loại kim cương có kích thước nhỏ hơn, chế tác khó khăn hơn, không thay thế stylus được. Mong manh dễ vỡ hơn và cường độ dòng điện cũng nhỏ hơn so với kim MM. Vì vậy cần đến một step-up transformer hoặc một mạch phono preamplifier riêng cho MC để tăng cường độ dòng điện lên để phù hợp với phonostage.

Acoustic Signature Cartridges MCX-2

Kim MC do có đầu kim nhỏ và cantilever mảnh khảnh nên ít bị cộng hưởng. Phản hồi nhanh với các đường khía trên rãnh đĩa và ít bị vấp bụi hơn. Kết quả là chơi đĩa than vinyl, ta nghe tiếng thường sạch sẽ, tĩnh và trong trẻo hơn so với kim MM.

Nguyên tắc hoạt động

Về nguyên tắc hoạt động của kim MM và MC, từ trường biến thiên tạo ra từ nam châm. Và các vòng coil nhỏ sẽ tạo ra các tín hiệu dòng điện có cường độ nhỏ biến thiên. Cường độ dòng điện sẽ được khuếch đại và truyền đến ampli để phát ra loa. Trong khá nhiều trường hợp, cần phải sử dụng đến một Phono Pre Amplifier làm cầu nối trung gian giữa mâm than Turntable 

3. Mâm và cần ( turntable và tonearm )

Turntable gồm mặt đặt đĩa (platter) được nối với một cây trụ (shaft) nằm trong một ổ xoay. Trụ và mặt đĩa xoay trên một bạc đạn (bearing) nằm dưới đáy trụ và tiếp xúc với ổ xoay. Hai thành phần này sẽ xoay nhờ vào motor hoặc dây cu-roa (belt), và phần vỏ máy (plinth).

AVM Turntable Rotation R 5.3

Platter thường làm bằng nhôm, hoặc đồng nguyên khối để không bị cộng hưởng. Platter thường có trọng lượng từ 3-5kg để ổn định, chống rung. Turntable cần phải cân bằng để platter và shaft không bị mất cân bằng trọng lực, nghiêng qua một bên. Nếu bị nghiêng, về lâu dài dễ làm hỏng dây belt và làm mòn bearing. Motor về lâu dài cũng cần phải được tra dầu mỡ để bảo dưỡng không bị khô, bị rít. Còn dây belt thì nên được thay thế định kì tránh biến dạng ảnh hưởng đến quá trình chuyển động

Tonearms Acoustic Signature TA-1000 NEO

Tonearm là tay cần dùng để gắn đầu kim lên. Tonearm gồm cân đối trọng (counter weight), bộ phận anti-skating chống trượt, và nhiều cơ chế di chuyển khác nhau: unipivot, gimbal, bearing. Chất liệu tonearm tốt thường bằng đồng thau hoặc titanium nitride. Vì chúng rất nhẹ và chống cộng hưởng tốt, khi chơi nhạc có âm trầm nhiều và sâu không bị rung.

4. Phonostage

Một máy cắt đĩa (cutting Lathe)

Nhiều người vẫn cho rằng âm thanh của đĩa than là âm thanh nguyên gốc nhất và gần với bản thu nhất. Đây chỉ là khái niệm của những người bán hàng nói mà thôi. Ngoài các đĩa được mix và cut trực tiếp thì còn một số đĩa than vinyl được mix lại từ một master tape gốc. Sau đó mới được cắt và dập khuôn thành các bản khác nhau. Trong quá trình tạo ra đĩa than, tín hiệu đã được xử lý, được cân chỉnh EQ hoàn chỉnh. Vì kim cắt đĩa rất khó để khắc những thông tin quá lớn và diện tích mặt cắt không thể quá sâu. Việc này sẽ làm ảnh hưởng đến tuổi thọ của đầu kim cắt phôi ( thường rất đắt ).

Vì vậy, một số tần số siêu trầm sẽ được đẩy lên một khoảng. Khoảng này được quy định và quản lý bởi RIAA (Record Industry Association of America) và dải EQ đã trở thành quy định chung.

Amplifier không có mạch phonostage

Nếu bạn đã từng thử cắm đầu output của Turntable trực tiếp vào line-level input của amply thì thông thường âm thanh rất nhỏ và chất lượng âm thanh mỏng, sáng và không có dải trầm. Đó là do amplifier của chúng ta không có mạch phonostage.

Dan D’Agostino Momentum Phonostage Pre-Amplifier

Tầm quan trọng của Step-up transformer

Đối với kim MC thông thường hoặc các kim MC low-output thì bạn cần phải có thêm Step-up transformer. Đây là một thiết bị khuếch đại dùng 2 cục biến thế và khuếch đại tín hiệu theo tỉ lệ vòng dây. Do biến thế là một thiết bị thụ động hoạt động nhờ từ trường nên noise gần như là không có. Một số mạch MC trong phonostage cũng có thể chỉnh gain để không dùng step-up cho tiết kiệm. Nhưng thường chỉ có từ phonostage bình dân trở xuống.

Lưu ý khi mua step-up transformer

Vì kim MC cần tỉ lệ khuếch đại lớn 1:20 có khi 1:30 và 1:40 nên việc dùng linh kiện khuếch đại chủ động sẽ có noise floor lớn. Điều này không thể chấp nhận được nên ít có hãng lớn nào đi theo hướng này. Việc lựa chọn step-up transformer phụ thuộc vào trở kháng và voltage output của kim MC. Nên không phải cứ cây kim mắc gắn với step-up đắt là nghe hay. Nếu phối ghép trở kháng sai thì sẽ dẫn đến mất bass, hoặc treble

Mỗi chiếc phonostage đều có một mạch RIAA EQ để làm đảo ngược quá trình này. Vì thế sẽ đẩy dải bass và giảm treble để chất âm được cân bằng. Phonostage cũng là một mạch khuếch đại với điện áp đầu ra chỉ một vài phần ngàn Volt. Trong khi đó đầu ra tiêu chuẩn của các DAC, CD sẽ từ 2V – 2,5V. Vậy nên tín hiệu đầu ra của mâm đĩa than cần phải được khuếch đại trước khi truyền đến chiếc amply của bạn.

5. Mâm đĩa than tích hợp

Các mâm đĩa than tích hợp hiện nay đang ngày càng phổ biến nhờ mức giá rẻ và giúp cho việc chơi đĩa than ngày càng đơn giản. Đa số các mâm all-in-one hiện nay đều được tích hợp rất nhiều tính năng như có cả Bluetooth, USB hay thậm chí có cổng tai nghe, loa tích hợp. 

6. Những Vấn Đề Xảy Ra Khi Dùng Mâm Than Tích Hợp

• Vấn đề tuổi thọ của mâm, khả năng bảo dưỡng

Các mâm đĩa than tích hợp giá rẻ thường sẽ không có khả năng thay thế được đầu kim MM hoặc tone arm. Vì thế một khi bị hư dù chỉ là một phần của mâm than cũng có thể phải vứt bỏ toàn bộ mâm. Trong khi đó một mâm nếu có đủ khả năng thay thế từ kim đến tone arm thì vài chục năm tuổi là hoàn toàn bình thường

• Chất lượng âm thanh

Một trong những yếu tố hàng đầu quyết định đến chất lượng âm thanh của mâm than đó là khả năng chống rung và chất lượng của tone-arm. Những mâm than all-in-one có mức giá rẻ thường có khả năng chống rung không tốt gây nhiễu ồn gây khó chịu khi nghe. Ngoài ra các phono tích hợp bên trong mâm thanh cũng thường có chất lượng âm thanh không quá ấn tượng. Nếu bạn chọn những mâm than tích hợp thì nên chọn các mâm than có thể lựa chọn giữa phono và line-output. Để có thể sau này có thể sử dụng các phono pre amp có chất lượng âm thanh tốt hơn rất nhiều.

7. Lựa chọn mâm than tích hợp như thế nào cho hợp lý

Bạn nên chọn mâm than có thể thay đổi và tùy chỉnh được. Điều quan trọng nhất là có thể thay đổi được đầu kim cartridge (đa số các mâm than tích hợp sử dụng kim MM). Sau đó là có thể điều chỉnh được cân đối trọng là những điều cần thiết để thay thế kim được dễ dàng.

Bạn có thể kiểm tra được độ chống rung của mâm than khi thử cũng khá đơn giản. Để mâm trên bề mặt bàn sau đó rung bàn xem tone-arm rung nhiều hay ít. Một chiếc mâm than có độ tĩnh cao sẽ giúp cho âm thanh tái tạo tinh khiết, gần bàn thu gốc nhất.

Kết lại

Qua bài viết này mong rằng bạn có thể hiểu thêm về cơ chế hoạt động cũng như các thuật ngữ sử dụng khi chơi đĩa than vinyl. Tuy nhiên việc để setup một mâm turntable là điều đòi hỏi kiến thức và sự tỉ mỉ đến từng chi tiết. Đó là lý do tại sao các chiếc kim cartridge nhỏ bé nhưng lại có giá khá cao và được bảo quản cực kỳ kĩ càng.

Bạn đang tìm một địa chỉ tin cậy để mua cho mình những mâm đĩa than, cartridge hay phono pre-amp cao cấp. Hãy liên hệ ngày với Audio Hoàng Hải để lựa chọn những sản phẩm chính hãng, chế độ bảo hành tin cậy, phù hợp nhu cầu với mức giá ưu đãi nhất.